شهرستان 121 هزار نفری اسـفراین در63کیلومتری مرکز استان خراسان شمالی شهر بجنورد قرار دارد.
شهرستان اسفراين با رودهاي جاري و چشمه هاي جوشان از جاذبه هاي طبيعي فراواني براي گردشگران برخوردار است. رودخانه ها، چشمه ها و آبشارها از جمله مهم ترين جاذبه هاي گردشگري طبيعي این شهر به شمار مي روند و در بين طبيعت دوستان ، از جايگاه ويژه اي برخوردار است . شهرستان اسفراين با آب و هواي مناسب بهاري و جاذبه هاي تاريخي، مذهبی و گردشگري ناب ، همواره جذابيت خاصي براي علاقه مندان به حوزه های گردشگري داشته است. شهرستان اسفراين با وجود دره ها، آبشارها و ييلاقات زيبا بر بلنداي استان خراسان شمالي در دامنه جنوبي كوههاي آلاداغ و جنوب و جنوب غربي كوه شاه جهان هر ساله ميهمانان، مسافران و گردشگران زيادي را به خود مي خواند. تنوع آب و هوا، وجود ارتفاعات، جلگه ها، دشتها و شرايط اقليمي گوناگون موجود در اسفراين جاذبه هاي بكري در اين خطه ايجاد كرده كه چشم هر رهگذري را خيره خواهد كرد. فراواني آب در اين شهر باعث شده كه در بيشتر كوچه هاي شهر اسفراين آب جاري باشد كه نغمه گري اين مايه حيات زيبايي خاصي به شهر بخشيده و موجب سرسبزي شهر شده كه وجود درختان تنومند و سر به فلك كشيده از جلوه هاي بديع آن است. بوستان ملي و منطقه حفاظت شده ˈساريگلˈ، بوستان ملي و منطقه حفاظت شده ˈسالوكˈ، روستاي هدف گردشگري و زيباي ˈرويينˈ،دره ييلاقي بيدواز، اردغان و آبشار زيباي ايزي و توي، ارتفاعات شاه جهان و چشمه سارهاي ارتفاعات كركز مسافران و گردشگران زيادي را جذب خود مي كند. روستاي هدف گردشگري رويين، با معماري پلكاني، شبيه ماسوله، از معروفترين جاذبه هاي گردشگري شهرستان اسفراين است كه در يكي از درههاي دامنه جنوبي آلاداغ قرار گرفته است. اين روستا در ۲۷ كيلومتري شمال اسفراين داراي آب و هوايي معتدل و كوهستاني است كه آب فراوان آن را پررونق ساخته به طوري كه در هيچ فصلي از سال اين روستاي گردشگرپسند از محصولات باغي بي بهره نيست. وجود قلل و ارتفاعات كوهستاني، رودخانه دايمي و درختان چنار قديمي چهره اين روستاي ماسوله اي را منحصربه فرد ساخته است. پلكاني بودن خانه هاي اين روستا با بافت قديمي آن و واقع شدن در درهاي نسبتا تند در ميانه ارتفاعات سربه فلك كشيده آلاداغ، اسفراین٬ شهر شکوفه های سيب٬ با رودها و چشمه های جوشان چشم انتظار گردشگران نوروزی زيبايي مسحور كننده اي به اين روستا داده تا جايي كه سال گذشته بافت تاريخي اين روستا، به عنوان نخستين روستاي داراي بافت ارزشمند تاريخي، در رديف ثبت در فهرست آثار ملي قرار گرفت. منطقه گردشگري رويين به روستاي شكوفه هاي سيب نيز معروف است و كوچه هاي پيچ در پيچ آن، نماي قديمي خانه ها و شيب كوچه به كوچه روستا از مشخصات بارز اين منطقه است كه نظر هر تازه واردي را به خود جلب ميكند.
بوستان ملي سالوك در اسفراين نيز ۱۷ هزار هكتار وسعت دارد كه به لحاظ داشتن تنوع جانوري يكي از مهمترين مناطق حفاظت شده ايران محسوب مي شود. شرايط توپوگرافي دشتي و كوهستاني منطقه باعث شده كه اين منطقه يكي از متنوع ترين زيستگاه هاي گونه هاي وحشي به حساب آيد كه يكي از جاذبه هاي زيباي گردشگري اسفراين است. زيبايي اين بوستان زماني آشكارتر مي شود كه بيننده درمي يابد قسمت شمالي اين جاذبه طبيعي گردشگري، كوهستاني و زيست بوم حيوانات گوناگون كوه زي و قسمت جنوبي آن نيز مناسب حيوانات دشت زي است. در كف دره هاي اين بوستان طبيعي نيز گونه هاي درختي و درختچه هاي زرشك، بيد وحشي، انجير وحشي، نسترن وحشي و در مناطق مرتفع گونه هاي ارس به چشم مي خورد. بوستان ملي و منطقه حفاظت شده ساريگل نيز با ۲۸ هزار هكتار وسعت در شرق اسفراين واقع است كه به دليل پستي و بلندي هاي منطقه و منابع فراوان آب از تنوع جانوري قابل توجهي برخوردار است و از ۵۰۲ گونه پرنده شناخته شده در كشور ۷۰ گونه در اين منطقه مشاهده شده اند. اين بوستان ملي همچنين با بيش از ۲۰۰ گونه گياهي از گونه هاي گلدار پوشيده شده است. شهرستان اسفراين سابقه تاريخي كهني دارد و آثار بر جاي مانده از استقرارهاي پيش از تاريخ تا دورة اسلامي در سراسر اين شهرستان نشان از پويايي فرهنگ اين خطه در تاريخ ايران زمين دارد. محوطه ها و تپه هاي پيش از تاريخ در بخشهاي مختلف اين شهرستان از جمله محوطه هاي توي يك و دو، انجيرلي، چهل دختران و نيز استقرارگاه اردغان، كه جملگي به دورة پيش از تاريخ تعلق دارند، نشان دهندة حضور فعال منطقه در دوره پيش از تاريخ ايران زمين است. مقبره باباقدرت يكي از جاذبه هاي فرهنگي اسفراين است كه در مجاورت روستاي ˈدهنه اجاقˈ در دهستان بام واقع است كه از گذشته هاي دور محل نذر و نياز بوده و بر ضريح و درگاه آن پارچه و قفلهايي بسته اند كه سالها است مسافران زيادي براي گرفتن حاجت رهسپار اين بقعه مي شوند. شهر قديمي يا كهن دژ ˈبلقيسˈ در اسفراين كه به شهر بلقيس معروف است عظيم ترين ميراث خشتي ايران بعد از ارگ بم است كه در طول تاريخ همواره به عنوان يكي از شهرهاي مهم در حاشيه جاده معروف ابريشم قرار داشته است. اين شهر باستاني در سه كيلومتري جنوب شرقي اسفراين يكي از معروفترين جاذبه هاي باستاني خراسان شمالي محسوب مي شود. اين شهر كه بر اساس اسلوب معماري ساساني ساخته شده شامل سه بخش كهندژ، ربض و شارستان بوده و ۲۹ برج با ارتفاعات مختلف داشته كه براي آخرين بار در دوره صفوي متروك شده و شهر اسفراين به محل كنوني حدود سه كيلومتري شمال اين شهرایرنا اسفراین٬ شهر شکوفه های سيب٬ با رودها و چشمه های جوشان چشم انتظار گردشگران نوروزی منتقل شده است. اين بناي مربوط به دوره اوايل اسلام به شماره ۴۴۹۷ در فهرست آثار ملي ثبت شده است. آرامگاه حمزه بن موسي (دهنه شيرين) از بناهاي مذهبي و تاريخي دوره صفوي در شهرستان اسفراين است كه نماي داخلي آرامگاه با نقوش گياهي و كتيبه هاي قرآني به خط ثلث تزيين شده و اين امامزاده مشتاقان زيادي را هر ساله طلب مي كند. آرامگاه شيخ رشيدالدين محمد بيدوازي در روستاي بيدواز در فاصله ۲۵ كيلومتري اسفراين واقع شده كه وي از عرفا و شعراي مشهور خطه خراسان بوده است. آرامگاه شيخ احمد ذاكر گورپاني (جورفاني) از عرفاي بزرگ قرن هفتم نيز از ديگر مكانهاي ديدني اسفراين است كه قدمت بناي اين آرامگاه در اسفراين به دوره سلجوقي مي رسد. امامزاده باغشجرد جاذبه ديگري است در ۱۸ كيلومتري شمال شرق صفيآباد در شهرستان اسفراين واقع شده كه در نماي داخلي بناي آن نقوش گل و بته ترسيم شده و كتيبه هايي با متن آيه الكرسي ديوارهاي داخلي را مزين كرده است. كاروانسراي راونيز در يك كيلومتري شمال صفي آباد واقع است كه ويرانه هاي بناي سنگي آن به دورة تيموري تعلق دارد و بقاياي اين رباط كه دو دروازه در ضلع شمالي و جنوبي داشته حدود ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارد. امروزه فقط يكي از جرزهاي دروازة جنوبي به شكل ستوني از سنگ و ساروج باقيمانده كه در نماسازي آن سنگ ريزه هاي رنگي به كار رفته است. اين بنا يكي از رباط هايي است كه در امتداد مسير مواصلاتي و كاروان روي نيشابور به گرگان ساخته شده و زماني كاروانيان در آن اتراق مي كرده اند. آرامگاه شيخ رضي الدين علي لالا از يادمانهاي قرون مياني اسلامي در روستاي ادكان شهرستان اسفراين است كه در محل به امامزاده معروف شده و مدفن عارف عاليقدر قرن هفت هجري قمري شيخ رضي الدين علي لالاي ادكاني است. پلان اين بنا از نوع چهارضلعي گنبددار است كه چهار ورودي داشته ولي در حال حاضر درهاي ضلع غربي و جنوب آن مسدود شده است. غار نوشيروان كه در فاصله ۱۰ كيلومتري شمال شرق اسفراين در حدفاصل روستاي پركانلو و نوشيروان در دامنه رشته كوه گادتيغ واقع شده، غاري طبيعي و كم عمق است كه از ديوارة سنگي آن در قسمت انتهايي آب تراوش مي كند و در كف غار جاري مي شود.
ويژگي اين غار سهولت دسترسي به آن، نزديكي آن به رودخانه و همجواري با جاذبه هاي طبيعي و برخورداري از چشم انداز زيبا است. آبشار روستاي ˈايزيˈ اسفراين در ميان كوه هاي بلند و در داخل دره اي نسبتاً طولاني و باز قرار گرفته از ديگر جاذبه هاي زيباي اسفراين است كه متشكل از چندين پلكان بلند است و آب آن از ميان كوه هاي بلند و معروف شاه جهان سرچشمه مي گيرد. مراسم سنتي ورزش ˈكشتي باچوخهˈ كه هر ساله در ۱۴ فروردين در محلي به نام ˈگود چشمه زينلخانˈ در شمال شهر اسفراين با حضور بيش از ۵۰ هزار تماشاگر از سراسر كشور برپا مي شود يكي از آيين هاي عمده اين منطقه است كه قرار است به عنوان پديدهایرنا اسفراین٬ شهر شکوفه های سيب٬ با رودها و چشمه های جوشان چشم انتظار گردشگران نوروزی ۵ تك زماني و تك مكاني گردشگري به ثبت ملي برسد.
